Συνέντευξη του Παντελή Παπαδόπουλου στο LyraConstellation

Θα ήθελα να ξεκινήσω με ένα μεγάλο ευχαριστώ στον κ.Παντελή Παπαδόπουλο ο οποίος δέχθηκε να μου παραχωρήσει την παρακάτω συνέντευξη.

Βιογραφικό

Αποφοίτησε από το Φυσικό Αθηνών το 1990, έλαβε MSc από το Καναδικό Ινστιτούτο για Θεωρητική Αστροφυσική (CITA) του Πανεπιστημίου του Τορόντο το 1991 και PhD από το Τμήμα Αστρονομίας του Πανεπιστημίου του Τορόντο το 1998.

Έχει εργασθεί στο Ινστιτούτο Τεχνολογίας της Καλιφόρνια, στο Αστεροσκοπείο του Leiden και στο τμήμα Αστροφυσικής της Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας Διαστήματος ESΑ (1998-2004) που βρίσκεται στην Ολλανδία (ESA/ ESTEC), στο ETH στην Ζυρίχη της Ελβετίας (2007-2010), στο Πανεπιστήμιο της Βόννης και στο Ινστιτούτο Max Planck για Ραδιοαστρονομία (2010-2011).

Επί μακρόν επιστημονικός επισκέπτης στο European Southern Observatory (ESO) στο Garching της Γερμανίας, σε project της συστοιχίας ALMA στην έρημο Ατακάμα της βορείου Χιλής.

Είναι εκλεγμένος αναπληρωτής καθηγητής στο τμήμα Αστρονομίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.

   Ματθαίος Παπαπούλιας: Τι σας έκανε να ασχοληθείτε με την αστρονομία και την αστροφυσική ;

Παντελής Παπαδόπουλος: Τελείωσα το σχολείο στην Ελλάδα μετά μπήκα στο Πανεπιστήμιο σαν φυσικός, δεν ξεκίνησα με σκοπό την αστροφυσική, πήγα στον Καναδά για μεταπτυχιακά, το πρώτο μου πτυχείο ήταν πάνω στην Θεωρητική Φυσική σχετικά με την Σχετικότητα. Γνωρίστηκα με ένα πολύ καλό δάσκαλο, πήρα ένα μάθημα επιλογής που ήταν η Ραδιοαστρονομία. Εντυπωσιάστηκα από το VLA (Very Large Array) είνα από τα ποια εντυπωσιακά ραδιοτηλεσκόπια. Το VLA στην πραγματικότητα είνα 27 (με διάμετρο 25 μέτρων το καθένα)  ραδιοτηλεσκόπια ‘’απλωμένα’’ στην έρημο, όποιος τα δει εντυπωσιάζεται. Έχουν χρησιμοποιηθεί και σε πολλές ταινίες, όπως το Contact του Carl Sagan. Με εντυπωσίαζαν ιδιαίτερα, οπότε ξεκίνησα να ασχολούμε με αυτό το πρόγραμμα. Ήταν ένας τρομερός συνδιασμός περιπέτειας. Δούλευα με πολύ ωραίους χαρακτήρες σε τρομερά μέρη της Γης. Το ότι μπορούσα να κάνω Φυσική και αποστολές σε αυτά τα απομακρυσμένα μέρη της Γης με ‘’κράτησε’’ και φυσικά το ‘’ίδιο του αντικείμενο’’ της Αστροφυσικής το οποίο είναι συναρπαστικό. Το τι κάνουμε, το ότι χρησιμοποιούμε αυτά τα τηλεσκόπια για να επικοινωνίσουμε πολλές φορές με διαστημόπλοια, όλα αυτά ‘’έδεσαν στον μυάλο μου’’ σαν μια τρομερή περιπέτεια κι έτσι ‘’έμεινα στην αστροφυσική.

     Ματθαίος Παπαπούλιας: Ποιο αναπάντητο ερώτημα της αστρονομίας ή της αστροφυσικής ανυπομονείτε να απαντηθεί;

Παντελής Παπαδόπουλος: To εάν θα υπάρχουν δείγματα ενεργών βιοσφαίρων σε πλανήτες γύρω από άλλους ήλιους. Για να μην παρεξηγιώμαστε αυτό δεν σημαίνει πράσινα ανθρωπάκια να μας κουνάνε το χέρι στο τηλεσκόπιο ούτε αυτές  οι συνωμοσιακές χαζομάρες για τα UFO. Λίγο πολύ οι Οι συνάδελφοί μου ξέρουν τώρα ότι υπάρχουν πάρα πολύ πλανήτες γύρω από άλλους ήλιους, έχουν έναν κατάλογο από εκατοντάδες πλανήτες. Το επόμενο βήμα είναι να  κοιτάξουν τα αέρια που έχουν εκείνοι (οι εξωπλανήτες) στην ατμόσφαιρα τους με πολύ μεγάλα τηλεσκόπια, επίσης πρέπει να δούμε αν υπάρχει οξυγόνο ή εάν υπάρχουν πολλά αέρια εκτός χημικής ισορροπίας που ‘’θα μας λένε’’ ότι κάτι εκεί φτιάχνει αυτό το αέριο  δεν εξηγείται με την φυσική κατάσταση αυτού του πλανήτη, δηλαδή μία ένδειξη βιόσφαιρας. Πάλι λέω όχι απαραίτητα βιόσφαιρας που σημαίνει όντα έλογα δηλαδή συνειδητά αλλά ακόμα πλέον και φυτά ή μικρόβια ή κάποια πράγματα που κολυμπούν στους ωκεανούς των πλανητών μπορούν να αλλάξουν την ατμόσφαιρα  και αν αυτό το βρούμε θα είναι ‘’πολύ μεγάλα νέα’’. Το δεύτερο φυσικά οι άνθρωποι που δουλεύουν στο search for extraterrestrial intelligence (δηλαδή έρευνα για άλλη νοήμων ζωή στο σύμπαν) αν λάβουν ένα σήμα με τα ραδιοτηλεσκόπια από άλλο πλανήτη, πράγμα που σημαίνει ότι κάποιος-κάτι υπάρχει που είναι τεχνολογικά προηγμένο. Το τρίτο είναι πια είναι η φύση της σκοτεινής ενέργειας η οποία φαίνεται να διαπερνά όλο το σύμπαν.

     Ματθαίος Παπαπούλιας: Ποια είναι η απάντηση σας στο ερώτημα: που μας χρησιμεύει η αστρονομία και η αστροφυσικη;

Παντελής Παπαδόπουλος:αστροφυσική και η έρευνα του διαστήματος επειδή χρειάζεται φοβερή τεχνολογική εξέλιξη θέτει τα όρια στο να εφεύρουμε  πράγματα για αυτές  για αυτές τις ανάγκες που τελικά οφελούν τις υπόλοιπες ανάγκες. Καμία εταιρεία κινητών τηλεφώνων δεν έχει την ανάγκη που έχουμε εμείς να λάβουμε πολύ ευαίσθητα ραδιοσήματα και καμία εταιρεία δεν είχε ανάγκη να φτιάξει κάτι αισθητήρες πάρα πολύ μικρούς που τώρα ταιριάζουν στις κάμερες και δεν έχουμε φιλμ. Όλα όμως αυτά ‘’συνδέθηκαν΄΄ με προόδους που κάναμε στην αστροφυσική. Φανταστείτε την έρευνα της αστροφυσικής σαν να είναι τεχνολογικό ισοδύναμο του πολέμου, αλλά το ηθικό του αντίθετο, γιατί μπορεί κανείς να πει ότι και στον πόλεμο γίνονται εφευρέσεις αλλά και σκοτώνονται και άνθρωποι. Εμείς λοιπόν μπορούμε και κάνουμε εφευρέσεις και φέρνουμε τους ανθρώπους κοντά για να εξερευνούν το σύμπαν το αντίθετο του πολέμου δηλαδή.

     Ματθαίος Παπαπούλιας: Θεωρείτε σημαντική την εκλαΐκευση της επιστήμης στο ευρύ κοινό;

Παντελής Παπαδόπουλος: Είναι πολύ σημαντική για δύο λόγους. Ο πρώτος είναι: Εάν δεν ξέρουμε που ζούμε, την θέση μας στο Σύμπαν ο μέσος πολίτης είναι πιθανόν να μην πάρει σωστές αποφάσεις, πρέπει λοιπόν για να δουλέψει μια δημοκρατία οι πολίτες να είναι ενημερωμένοι, χωρίς ενημερωμένους πολίτες καταλήγεις με την δεισιδαιμονία να αρχίζει να επηρεάζει αποφάσεις των ανθρώπων. Θες ενημερωμένους πολίτες και φυσικά  ικανούς εξερευνητές. Αν λοιπόν δεν μιλήσεις για αυτά που βρίσκεις στο διάστημα κάποια στιγμή ‘’το αυλάκι θα στεγνώσει’’ δεν θα έρχονται καινούργιοι στη δουλειά, άρα θες να εμπνέεις νέους να έρθουν και αυτοί να βοηθήσουν στην μεγάλη περιπέτεια και κάποια στιγμή να βοηθήσουν στο να ξεφύγει η ανθρωπότητα από τη Γη, να πάει σε άλλους πλανήτες.

   Ματθαίος Παπαπούλιας : Η φυγή στο εξωτερικό είναι η μόνη λύση για τους νέους επιστήμονες της χώρας μας;

Παντελής Παπαδόπουλος: Ακόμα και σε καλούς καιρούς οι άνθρωποι πρέπει να φεύγουν και λίγο από την χώρα τους, αυτό είναι ‘’η δική μου συνταγή΄΄. Ακόμα και αν η Ελλάδα δεν είχε κρίση είναι σημαντικό να πας να μάθεις μερικά πράγματα και να δουλέψεις στην χώρα. Γιατί όπως είπα για το διάστημα, ένα από τα ποιο σημαντικά πράγματα που  παίρνουμε πίσω είναι η προοπτική του εαυτού μας. Φανταστείτε αυτό όχι με τόσο μεγάλο άνοιγμα ,ως το διάστημα, σε επίπεδο κρατών-εθνών. Όταν λοιπόν εσύ ταξιδέψεις και πας να δουλέψεις με τους νόμους, τους τρόπους και την κουλτούρα άλλων χωρών αυτό ‘’σου ανοίγει τα μάτια΄΄. Μετά όμως πρέπει να γυρνάς ή τουλάχιστον αρκετοί πρέπει να γυρνάνε και ουσιαστικά να μεταφέρουν τα ήθη και να μαθαίνουν τους τρόπους πίσω στην χώρα τους. Τώρα βέβαια που τα πράγματα είναι πολύ άσχημα μερικοί εξαναγκάζονται χωρίς να ακούνε όλα αυτά τα ‘’φιλοσοφικά’’ που σας είπα. Πρέπει να γυρίζουν αρκετοί μαζί ώστε να αλλάζουν τους κανόνες με τους οποίους δουλεύουμε, μόνο έτσι θα αλλάξουμε.

    Ματθαίος Παπαπούλιας : Τι πιστεύετε για τους ερασιτέχνες αστρονόμους και την προσφορά τους στην επιστήμη;

Παντελής Παπαδόπουλος :  Η αστρονομία είναι ο μοναδικός κλάδος της φυσικής (η αστρονομία είναι φυσική εφαρμοσμένη στο διάστημα) που οι ερασιτέχνες μπορούν να κάνουν πολύ σοβαρή δουλειά. Για παράδειγμα στην φυσική στοιχειωδών σωματιδίων, δεν μπορεί να κτίσει κάποιος έναν επιταχυντή στην αυλή του και να κάνει μια μεγάλη ανακάλυψη στα σωματίδια. Στην αστροφυσική όμως μπορεί να βρει κομήτες, επειδή οι ερασιτέχνες κοιτούν τον ουρανό με τηλεσκόπια που έχουν μεγάλο πεδίο ορατότητας. Οπότε μπορεί να ανακαλύψει κομήτες που δεν μπορούν να ανακαλύψουν τα ερευνητικά τηλεσκόπια, γιατί ο χρόνος (χρήσης) τους είναι μετρημένος πολύ αυστηρά καθορισμένος ανά ερευνητή και δεν κοιτούν για τέτοια πράγματα απαραίτητα, άρα έχουνε να κάνουν μεγάλη συνεισφορά ειδικά στην έρευνα του Ηλιακού Συστήματος, είτε σε αστεροειδείς τους οποίους χρειάζεται να γνωρίζουμε γιατί ίσως κάποια μέρα κάποιος έρθει πολύ κοντά στην Γη. Ένα πρόγραμμα που συνέβαλαν οι ερασιτέχνες αστρονόμοι ήταν οι μελέτης της Ιούς του ηφαιστειογενή δορυφόρου το πλανήτη Δία. Μετά από παρακολούθηση για μεγάλο χρονικό διάστημα γνωρίζαμε ποια ηφαίστεια είχαν εκραγεί. Είναι λοιπόν αρκετά σημαντική  η προσφορά των ερασιτεχνών στην επιστήμη.

    Ματθαίος Παπαπούλιας: Ποια θεωρείτε την σημαντικότερη φάση της καριέρας σας, μέχρι σήμερα;

Παντελής Παπαδόπουλος: Θα θεωρήσω πιο σημαντική την στιγμή που ουσιαστικά αποφάσισα ότι η αστροφυσική έχει πολύ περιπέτεια και θα την ακολουθήσω, δεν συνδέεται με μια μεγάλη ανακάλυψη, αλλά είναι ουσιαστικά μια μεγάλη προσωπική αλλαγή. Όταν είχα πάει για πρώτη φορά στο τηλεσκόπιο στο Very Large Array, εμείς κοιμηθήκαμε σε ένα κατάλυμα που είναι δίπλα σε ένα από αυτά τα τηλεσκόπια γιατί όλα αυτά είναι στην έρημο ουσιαστικά. Βγαίνεις το βράδυ και βλέπεις τα αστέρια ακούς τον χαμηλό θόρυβο από τις αντένες που στοχεύουν κάποιο μακρινό ουράνιο αντικείμενο και ξημερώνει το πρωί, ξεκινάει από το σκοτάδι και σιγά-σιγά ο ουρανός γίνεται μωβ. Φεύγουν τα αστέρια και βάζεις την αγαπημένη σου μουσική και περιμένεις την ανατολή σε μία τέτοια εγκατάσταση υψηλής τεχνολογίας. Όταν το έκανα αυτό ήταν για εμένα από τις πιο σημαντικές στιγμές που είχα στην αστροφυσική, μαζί με τα ηλιοβασιλέματα στο Mauna Kea της Χαβάης.

   Ματθαίος Παπαπούλιας: Τι θα λέγατε στους νέους που θέλουν να ασχοληθούν επαγγελματικά με την αστρονομία και την αστροφυσική;

Παντελής Παπαδόπουλος: Θα έλεγα ότι μοιάζει με πολύ μεγάλη περιπέτεια αλλά ταυτόχρονα είναι πολύ μεγάλες οι απαιτήσεις. Θα τονίσω ότι δεν χρειάζεται να είσαι αστροφυσικός. Μπορείς να δουλέψεις σαν ηλεκτρολόγος μηχανικός, δηλαδή αυτός που φτιάχνει τα τηλεσκόπια και τα κάνει να δουλεύουν, σαν χημικός, σαν τεχνικός που γνωρίζει από κυκλώματα. Μπορείς εάν βάλεις στο μυαλό σου κάτι να δουλέψεις να δουλέψεις στα πληρώματα των τηλεσκοπίων σε όλη την Γη ή στην έρευνα του διαστήματος φτιάχνοντας διαστημόπλοια. Άρα είναι λίγο πιο πλατύς ο ορίζοντας επαγγελματικά, δεν είναι απαραίτητο να γίνεις κάποιος  φυσικός για να δουλέψει στην αστρονομία. Πρέπει (οι νέοι) να είναι προετοιμασμένοι και για διάβασμα και για αρκετή περιπέτεια  και φυσικά να είναι έτοιμοι να δουλέψουν σε διάφορα μέρη στην Γη.